Memento

Freud, başlangıçta bir tedavi yöntemi olarak ortaya çıkan psikanalitik kuramın gerçekte felsefe, din ve sanat alanlarındaki sorunların çözümüne de yardımcı olduğunu söylemiştir. Özellikle de sanat psikanaliz için çok verimli bir kaynak oluşturur, çünkü sanatçılar, yine Freud'a göre, yeryüzü ile gökyüzü arasında, alışılagelmiş bilişsel donanımımızla asla varamayacağımız gerçeklikleri bilirler, bize bilinçdışının gizemli kapılarını açarlar, Türkiye'de psikolojinin duayenlerinden Prof. Dr. Neriman Samurçay, sanat ve psikanaliz arasındaki bu yakın ilişkiyi eksen alarak yıllardır çeşitli sanat dergilerinde yazılar, denemeler, eleştiriler kaleme alıyor. Bu yazıların bir bölümünün derlendiği Sanatta Psikanaliz, bizi ressamların dünyasıyla bambaşka bir açıdan tanıştırırken, uygulanan çeşitli projektif testler ve sanatçılarla yapılan görüşmeler Samurçay'ın keskin gözlem ve analiz gücüyle birleşerek gözlerimizi sanat yapıtından kendi iç dünyamıza doğru yöneltiyor.

"Sanat kut törenlerinin, tapınma törenlerinin bağrından doğmuştur."(1) Bu önermeyi önemsiz sayıp görmezden gelenler olabilir. Çünkü sanat tıpkı büyü gibi, yeryüzünde büyük bir güçtür - ya da böyle bir güç olabilir - ve bu yüzden uysal, evcil tutulmak istenebilir. Oysa ki gerçekte, sanatın kökenlerinin incelenmesini küçümsemekle onun ne olduğunu anlama ve böylece tadına varma olanağından yoksun kalırız. Biz böylesi bir durumla karşılaşmamak amacıyla kısa yazımızda "gittikçe çoğalan kanıtların zenginliğine bakarak, sanatın başlangıçta büyü olduğu, gerçek ama bilinmeyen bir dünyaya egemen olmaya yarayan tılsımlı bir araç olduğu " (2) sonucuna varan görüşü anlatmaya çalışacağız. Ayakta durabilen ve ön ayaklarını kullanabilen yüksek memeliler daha baştan aşağı omurgalılardan ayrılırlar. Bedendeki devingen organların sürekli incelmesi anlamına gelen bu gelişme, çevredeki özel koşulların bir sonucu olarak ortaya çıkar. Ormanda yaşayan bu hayvanlar görme ve dokunma duyuları...

Alfred Stieglitz (1864-1946) 04/06/2003 Stieglitz hayatında hiç fotoğraf çekmeseydi bile, 2.Dünya Savaşı öncesinde Amerikan kültür hayatındaki en önemli figürlerden biri olurdu. Fotoğraf üretmek dışında gerçekleştirdiği çalışmalara bakıldığında bunu söylemek pek de asılsız bir iddia değildir. Sanat fotoğrafının en önemli yapı taşlarından "Camera Work" Dergisi editörlüğü, New York"un en önemli modern sanat galerisi olan "291 Galerisi" yöneticiliği bu çalışmalarına örnek olarak gösterilebilir. Stieglitz bu iki girişimi ile Avrupa ve Amerikan avant-garde'ını, yaptığı yayınlar ve açtığı sergiler ile Amerikan kamuoyuna tanıtan önemli bir isim olmuştur. "291 Galerisi"nde hem fotoğrafçılara hem de diğer sanat alanlarına ayırdığı yer 20, yüzyılın sanat hayatının çeşitlenmesini sağlamıştır. Stieglitz'in elli yıllık kariyeri tek başına, 19.yy ve 20.yy fotoğraf tarzları arasındaki köprü olarak görülebilir. Biyografisine baktığımızda bu süreci izlerini...

Robert Capa (1913-1954) 05/06/2003 Savaşın fotoğrafı dendiğinde kaçınılmaz olarak ilk akla gelen isin Capa olacaktır. Hayatı boyunca fotoğrafladığı beş büyük savaş ve elli yakın çatışma bu iddiayı doğrular niteliktedir. Capa, gerçek ismiyle Andre Freidmann 22 Haziran 1913 yılında Budapeşte’de dünyaya gelmiştir. Gençlik yıllarında, akıl hocası şair ve ressam Lajos Kassak’ın önderliğinde kurulan, kendilerini sosyalizm ve avant-garde sanatlara adamış entelektüel bir topluluğa katılır. Topluluk tarafından çıkartılan “Munka (İş)” adlı dergide ilk kez Lewis Hine ve Jacob Riis gibi 19.yy Toplumsal Gerçekçi fotoğrafçıların fotoğraflarının yayınlanması ile fotoğrafla tanışır . 1931 yılında Macaristan’da bir dönem Komünist partisi üyesi olduğu ve Amiral Miklós Horthy anti-semitist politikalarına direnen işçi hareketi içerisinde yer aldığı için soruşturmaya uğrar ve ülkesini terk etmek zorunda kalır. Göç ettiği Berlin’de ilk Leica fotoğraf makinesine sahip olur. Berlin’de edindiği fotoğraf ma...

Julia Margaret Cameron (1815-1879) 11/03/2004 Resim ve fotoğraf arasındaki yapısal ilişki fotoğrafın bulunuşundan bu yana süregelen bir tartışma konusu olmuştur. Erken dönem fotoğrafçılığında, Fotoğrafın bir sanat yapıtı olarak değerlendirilmesi resimle olan ilişkisi üzerinden kurulmuştur. 1839’da fotoğrafın resmi olarak keşfinin ilan edilmesinin ardından onun bir belgeleme aracı olarak kabul görmesi çok hızlı bir biçimde gerçekleşmiştir. Ancak, sanat yapıtı ve üretimi olarak kamuoyu tarafından kabul görmesi daha uzun vadede ele alınabilecek bir süreci içermektedir. Bu süreçte ilk sanat fotoğrafı örnekleri, elit bir sanat yaklaşımının aksine, lüks tüketim ürünleri olarak dekoratif amaçla üretilen daha çok popüler bir yaklaşımı yansıtan çalışmaları içermektedir. Charles Baudelaire bu erken dönem fotoğraf anlayışı için “sanatların hizmetçisi” nitelemesi ile dönemin fotoğraf “sanat”ı üretiminin ne boyutta yorumlandığını betimlemektedir. Bu betimlemenin ardında yatan fotoğrafın ontoloji...

Man Ray, (d. 27 Ağustos 1890 – ö. 18 Kasım 1976), ABD'li fotoğraf sanatçısı. Kariyerinin büyük bölümünü Fransa'nın başkenti Paris'te geçirmiş Amerikalı bir sanatçıydı. Belki de en iyi biçimde modernist olarak tarif edilebilecek Man Ray gerek Dada gerekse de Sürrealist hareketlere belirgin katkılar da bulunmuştur. Ancak her iki hareketle de ilişkisi sürekli değildi. Sanat dünyasında en fazla avangart fotoğrafçılığıyla tanınan Man Ray farklı araçlar kullanarak büyük işler üretmiş ve kendisini en başta bir ressam olarak görmüştür. Kendisi aynı zamanda ünlü bir moda ve portre fotoğrafçısıydı. Man Ray'in moda ve portre fotoğrafçılığı dışındaki çalışmaları hayatta olduğu dönemde özellikle ülkesi ABD'de yeterince takdir görmediyse de ölümünden sonraki yıllar itibarı giderek artmıştır. 1999 yılında ARTnews dergisi "film, resim, heykel, kolaj, asamblaj ve sonradan performans sanatı ve kavramsal sanat olarak adlandırılacak örnekleri kadar" çığır açan fotoğrafçılığın...

Sanatsal Fotoğraf Alfred Stieglitz 1899 Yaklaşık 10 yıl önce sanatsal fotoğraf, içinde doğduğu karışıklıktan sıyrılıp kendini ispatladı ve fikirlerini kalem ve fırçanın dışındaki yollarla anlatmak isteyen sanat aşıkları sayesinde bu son halini aldı. Anlamı çok sonradan anlaşılan sanatsal fotoğraf, ilk önceleri sanatla ilgisi olmadığı gerekçesiyle anlamsızca reddedildi. Bu cümleden, o zamanlar ciddi anlamda sanatsal fotoğraf yapılmadığı anlaşılmasın. O zamanlar elbette mükemmel içerikli fotoğraflar vardı ama onları anlatacak planlı bir oluşum yoktu. İzin verirseniz, çok sıkça yapılan bir hataya dikkatinizi çekmek istiyorum. Her zaman iyi çalışmaları profesyonel, olgunlaşmamış fikirlerin ürünlerini ise amatör olarak sınıflandırıyoruz. Aslında neredeyse bu zamana kadar yapılmış ve yapılacak olan bütün çalışmalar, içinde fotoğraf aşkını taşıyanlar tarafından yapılmıştır, ekonomik sebeplerle değil. Bu yazıda “amatör” kelimesi “içindeki fotoğraf aşkı ile çalışan” anlamında kullanılacaktır. ...

Asch deneyi 1953'de yayımlanan insanın karar verme sürecinde, çevresinin etkisinin ne denli önemli olduğunu anlamaya çalışan deneydir. Deneyi polonyalı sosyal psikolog Solomon Asch yürütmüştür. Deneye katılacak olan katılımcılara bir görüş testine girecekleri söylenmiştir. Deneyde tüm katılımcılara bir çift kart gösterilmektedir. Bu kartların birinde biri kısa biri orta ve biri uzun olmak üzere 3 çizgi vardır. Diğer kartta ise tek bir çizgi bulunmaktadır. Deneklere bu karttaki çizginin diğer karttaki çizgilerden hangisine benzediği sorulmuştur. Deneyde katılımcılardan biri hariç diğer hepsi Asch'ın asistanlarıydı ve önceden belirlenen davranışları yapmaktaydılar. Deneyin amacı gerçek deneğin davranışlarının diğer deneklerden ne derece etkilendiğini bulmaktı. Katılımcıların hepsi aynı odada durmakta ve kendilerine kart çiftleri gösterildikten sonra sırayla cevap vermeleri istenmekteydi. Gerçek deneğe ise sıra en son gelmekteydi. Sıra ona gelene kadar denek diğer katılımcıları...

1971 yılında Philip Zimbardo isimli bir sosyal psikolog, insanların sosyal rollere nasıl tepki verdiğine dair bir deney düzenleme kararı aldı ve Stanford Üniversitesi'nin Psikoloji Departmanı'nın bodrum katına inşa edilen sahte bir hapishanede, gardiyanlar ve mahkumlar olarak davranmalarını sağlayacak şekilde, 2 hafta sürecek olan deneyi için 24 kişiden oluşan bir grup erkek, üniversite öğrencisini deneyinde kullandı. Fakat Zimbardo deneklerine hangi role sahip olacaklarını, onların haberi olmaksızın belirledi. Deneklere, önceden bunun 2 haftalık bir deney olacağı, bir hapishanenin simüle edileceği ve gün başına 2012 parasıyla 85 dolar alacakları bildirildi. Mahkumlara deney süresince gardiyanların emirlerini dinleme zorunluluğu yükledi. Gardiyanlara ise mahkumlara sözlerini geçirebilmek için olabildiğince sert davranmalarını; ancak şiddete kesinlikle başvurmamalarını tembihledi. Zimbardo, sonradan yayınlanan görüntülerde, deney öncesinde gardiyanları eğitirken şunları söylüyor...